Duyarsızlık ve ilgisizlik, duygusal ulaşılmazlığın ortak özellikleridir. İşte bir ebeveynde bunu nasıl tanıyacağının ve nasıl başa çıkacağının ipuçları.
Başka birinin duygusal ihtiyaçlarını belirleyebilmek ve bunlara yanıt verebilmek, onlarla bağlantı kurmana yardımcı olur. Bağlı hissetmek, ilişki kurmayı teşvik edebilir. Gelecekteki etkileşimler için bir destek ve güven temeli oluşturur.
Duygusal olarak ulaşılabilir olmak; birini birey olarak önemsediğini, yatırım yaptığını ve yaşadıklarıyla ilgilendiğini göstermene yardımcı olabilir. Biriyle duygusal olarak bağlantı kuramıyorsan, ebeveynin olsalar bile onlarla başka şekillerde bağlantı kurmak zor olabilir.
”Duygusal Olarak Ulaşılamayan Ebeveyn” Nedir?
Saunders ve arkadaşlarının 2017 yılında yayımlanan ”Duygusal Ulaşılabilirlik ve Duygusal Ulaşılabilirlik Alanları, Değerlendirmeden Müdahaleye ve Evrensel Önleme” araştırmasına göre, duygusal ulaşılabilirlik; ilişki kalitesinin bir göstergesidir.
Çocuklukta bağlanmayı teşvik eden temel özelliklerin ötesine geçer ve bir ebeveynin öğrenmeyi, bağımsızlığı ve kişisel gelişimi destekleyen olumlu bir duygusal ortam yaratma yeteneğini içerir.
Duygusal olarak ulaşılır olmayan ebeveynler, duyguların karşılık beklendiği anlarda tepkisiz kalmış olabilirler. Duygusal ihtiyaçların karşısında duygusal tepkilerini sunma yeteneğinden yoksun olabilirler.
Dallas, Teksas’ta lisanslı bir evlilik ve aile terapisti olan Sarah Epstein, “Duygusal olarak ulaşılamazlık, bir kişinin başka bir kişi için duygusal olarak mevcut olamamasını ifade eder” diyor. “Bu, çeşitli taktikleri ve tezahürleri içerebilir ancak ortak sonuç, alıcı taraftaki kişinin duygusal mevcudiyet ve katılımın olması gereken yerde bir yokluk hissi hissetmesidir.”
Duygusal Olarak Ulaşılamayan Ebeveyn Davranışına Örnek
Köpeğin az önce kaçtı ve ağlıyorsun ya da sevgili bir arkadaşını kaybetmenin yasını tutuyorsun.
Annen senin sıkıntını görüyor ama hiçbir teselli sözü ya da fiziksel sevgi gösterisi sunmuyor. Bunun yerine, seni dışarıda bırakıyor ve hiçbir şey olmamış gibi akşam yemeğini hazırlamak için eve dönüyor.
Duygusal Ulaşılabilirlik Değerlendirmesi
Duygusal ulaşılabilirlik bir spektrumda mevcut olabilir.
1990’ların sonlarında ve 2000’lerin başında, Dr. Zeynep Biringen, ebeveynler ve çocukları arasındaki duygusal etkileşimlerin kalitesini ölçmeye yardımcı olmak için duygusal ulaşılabilirlik değerlendirme modelini geliştirdi.
Bugün hala pratikte yaygın olarak kullanılan bir modeldir. Ebeveynler dört ölçekte değerlendirilir:
Duyarlılık: Ebeveynlerin çocukları ile olumlu bir duygusal bağ oluşturan davranış ve duyguları
Yapılandırma: Bir ebeveynin çocuklarında öğrenmeyi, anlama ve kişisel gelişimi destekleme yeteneği
Müdahale etmemek: Bir ebeveynin çocuğunun bağımsız olmasına ne kadar başarılı bir şekilde izin verebileceği
Düşman olmamak: Bir ebeveynin çocuklarına karşı olumsuz duygularının ifadesini düzenlediği düzey
Duygusal değerlendirme modelinin diğer iki yönü çocuğa odaklanır:
Çocuk duyarlılığı: Çocuğun ebeveyni ile etkileşime girmeye ne kadar istekli ve neşeli olduğu
Çocuk katılımı: Bir çocuğun ebeveyni yaptığı işe dahil etmek isteme oranı
Duygusal erişilebilirliğin bu altı boyutu daha sonra bir ebeveynin duygusal olarak ne kadar ulaşılabilir veya ulaşılabilir olmadığını belirlemek için puanlanabilir.
Duygusal ulaşılabilirlik değerlendirme puanları dört puanlama kategorisine yerleştirilir:
Duygusal olarak ulaşılabilir: Ebeveyn, genel olarak olumlu, rahat bir varlıkla çocuğunu besliyor.
Karmaşık: Ebeveyn sıcak ve pozitif olabilir ama aynı zamanda tutarsız bir şekilde çocuklarına da uyum sağlayabilir. Ayrıca olgunlaşmamışlık veya özgünlük eksikliği belirtileri gösterebilirler.
Ayrılmış: Ebeveyn, duygusal bağlantıdan kaçındıklarını düşündüren mesafeli, soğuk ve mekanik davranışlar sergiler.
Sorunlu veya rahatsız: Ebeveyn, temel düzeyde bakım ve etkileşimden yoksundur. Düşmanlık ve müdahalecilik belirtileri olabilir.
Duygusal Ulaşılabilirlik ve Mental Sağlık
Duygusal olarak ulaşılamaz olmak, ebeveyninin zihinsel sağlık durumu yaşadığı anlamına gelmez. Ancak zihinsel sağlık koşulları bazen bir ebeveynin duygusal olarak ne kadar ulaşılabilir olabileceğini etkileyebilir.
Epstein, “Duygusal ulaşılamazlık zihinsel koşullara bağlı olabilir” diyor. “Örneğin, oldukça depresif bir ebeveyn, fiziksel olarak duygusal katılımdan yoksun olabilir.”
Los Angeles merkezli bir evlilik ve aile terapisti olan Nancy Denq, bir kişilik bozukluğu belirtileri mevcut olduğunda, duygusal olarak ulaşılmazlığın zihinsel bir sağlık durumuna işaret edebileceğini açıklıyor.
“Siyah-beyaz düşünme, sınırların olmaması, yüksek duygusal tepkisellik, dikkat arayan davranışlar ve duygusal ulaşılamazlık gibi davranışlar bazen borderline kişilik bozukluğunda ve narsistik kişilik bozukluğunda bulunur” diye belirtiyor.
Duygusal yoksunluk, madde kullanım bozukluklarında olduğu gibi, gerçeklerden kaçmanın veya uyuşturma sürecinin bir parçası olduğunda, zihinsel bir sağlık durumunun da mevcut olabileceğini ekliyor.
Denq, “Bir ebeveynin duygusal olarak ulaşılmazlığının temelinde zihinsel sağlık durumunun olabileceğinin bir işareti, ebeveynin sürekli olarak kendilerini uyuşturması veya zihinsel olarak çocuklarının duygusal ihtiyaçlarıyla başa çıkmak için ‘kontrol etmesi’dir” diyor.
Ebeveyninin Duygusal Olarak Ulaşılabilir Olmadığını Gösteren İşaretler
Duygusal olarak ulaşılabilir olmayan ebeveynlerin nasıl davranabileceğine dair net bir şablon yok. Ancak Denq ve Epstein’a göre ortak işaretler şunları içerebilir:
- “Ayna” (bir çocuğun yaşadığı aynı duygusal durumu yansıtma) yeteneklerinden yoksundurlar.
- Çocukların duygularına sabırsızlıkla veya kayıtsızlıkla yanıt verirler.
- Olumsuz duyguların tartışılmasından kaçınırlar veya engellerler.
- Çocuğun duygusal bir ihtiyacı olduğunda umursamaz veya bunalırlar.
- Çocuğun hayatıyla ilgilenmezler (ilgi alanları, arkadaş grupları, okul çalışmaları).
- Yetişkinlere bile duygularını ifade etmekte zorlanırlar.
- Duygusal sıkıntı sırasında rahatlık sağlayamazlar veya istemezler.
- Olumlu ya da olumsuz herhangi bir duyguyla meşgul olmak istemezler.
Biringen duygusal ulaşılabilirlik değerlendirme modeli, aşağıdakiler gibi diğer işaretleri içerir:
- Bir çocuğun temel ihtiyaçlarını ihmal ederler veya yalnızca en temel düzeyde bakım sunarlar.
- Çocuğa düşmanca veya müdahaleci davranırlar.
- Çocukla etkileşimleri sırasında hayal kırıklığı, sıkıntı veya can sıkıntısı gibi olumsuz duyguları özgürce ifade ederler.
- Sanki çocuk yaşına uygun görevleri yapamıyormuş gibi davranırlar.
Duygusal Olarak Ulaşılabilir Olmayan Bir Ebeveynden Nasıl İyileşebilirsin?
Duygusal olarak uygun olmayan bir ebeveynle büyümek, yaşamınız üzerinde uzun süreli etkilere sahip olabilir.
2017 yılında yapılan bir araştırma (Gökçe ve Yılmaz), hem babanın hem de annenin duygusal erişilebilirliğinin, çocuklar yetişkinliğe girerken zihinsel sağlık, duygusal düzenleme, ilişki başarısı ve sosyal destek konularındaki olumlu sonuçlarla bağlantılı olduğunu gösterdi.
Duygusal olarak ulaşılabilir olmayan bir ebeveynle olan bir ilişkiden kurtulmak zaman alabilir, ancak bu mümkündür.
İçindeki Çocukla Temas Etmek
Denq, “İyileşme, büyük olasılıkla, kendinizi algılama şeklinizi değiştirmeyi ve kendinize gerçekten ne hissettiğinizi ifade etme izni vermeyi içerecektir” diyor.
“Oyun ve sanat yapma gibi etkinlikler, dikkati, kendileri olduğu için onaylanmayan iç çocuğa çekebilir.”
Kendi Kendine Sakinleşmeyi Öğrenmek
Denq, duygusal olarak ulaşılabilir olmayan bir ebeveynin, zorlu duygular ortaya çıktığında kendini nasıl rahatlatacağını muhtemelen sana öğretmediğine dikkat çekiyor. Bir yetişkin olarak kendi kendine sakinleşmeyi öğrenmek, bunu telafi etmeye yardımcı olabilir.
İyileşmenin önemli bir parçası, duygular yüzeye çıktıklarında nasıl tolere edileceğini öğrenmektir. Derin nefes alma teknikleri uygulamak ve hızlı bir yürüyüşe çıkarak vücudunu hareket ettirmek, sinir sistemini düzenleyebilir ve bunalmış hissettiğinde başa çıkmana yardımcı olabilir.
Duygusal Olarak Ulaşılabilir Olan Kişilerle İlişki Kurmak
Epstein, kendini bir duygusal erişilmezlik modeline düşmeye karşı uyarır.
Başkalarıyla nasıl etkileşim kurduklarını izleyerek duygusal olarak uygun insanları tanımlayabilirsin. Çevrende hayran olduğun olumlu özellikleri olan kimler var?
Örneğin, işyerinde gününün nasıl geçtiğini soran ve gerçek yanıtlar veren biriyle arkadaş olmak başlamak için bir yer olabilir.
Epstein, teyzeler, amcalar veya büyükanne ve büyükbaba gibi diğer aile üyeleriyle de daha yakın duygusal ilişkiler bulabileceğini söylüyor.
Duygularını Belirlemek
Duygusal olarak ulaşılabilir olmayan bir ebeveynin varsa, duygusal ifadeyle ilgili zorluklar da yaşayabilirsin.
Onlara bir değer veya yargı atfetmeden duygularını tanımlamak için zaman ayırmalısın. Vücudundaki hisleri fark ederek başla ve eşlik eden duyguları tanımlayıp tanımlayamayacağına bak. Böylelikle içsel deneyiminin bilinçli farkındalığını uygulayarak, kişiliğinin tamamının var olmasına izin vermeye başlayabilirsin.
Gözlemlerini, kalıpları ve diğer yardımcı bilgileri fark edebileceğin bir günlüğe yazarak duygularını daha fazla keşfedebilirsin.
Kendini Ebeveyninden Uzaklaştırmak
Bir ebeveyn, duygusal olarak ulaşılmazlığını kabul etmeye hazır olmadığında, seni bakımsız hissettiren davranışlarda bulunmaya devam edebilir.
Refahını olumsuz yönde etkileyen ilişkilerden – hatta ebeveyn ilişkilerinden – bir adım geri atmakta sorun yok. Kendini tamamen uzaklaştırabilir veya sınırlar belirleyebilirsin.
Hangi yolu seçersen seç, sana yüksüz kararlar verme ve bağımsızlığını geliştirme özgürlüğü verebilir.
Profesyonel Yardım Almak
Terapi, ebeveynin duygusal olarak ulaşılmazlığının tam tersi bir deneyim yaratarak muazzam iyileşme yararları sağlayabilir.
Terapide, düşüncelerini işleme koyma, ne hissettiğini ifade etme ve onaylanmama veya yargılanma korkusu olmadan olmak istediğin gibi olma güvenliğine ve özgürlüğüne sahipsin.
Kısaca Özetlersek…
Duygusal olarak ulaşılabilir olmayan bir ebeveyn, fiziksel ihtiyaçlarını karşılayabilir ancak bu, seninle duygusal olarak bağlantı kurabilecekleri anlamına gelmez.
Bazı ebeveynler duygusal yetersizliklerini yalnızca küçük şekillerde gösterebilirken, diğerleri düşmanca davranabilir veya temel bakımı bile ihmal edebilir.
Duygusal olarak uygun olmayan bir ebeveynle büyümek, gelecekteki ilişkilerini, sosyal bağlantılarını ve kendi duygularını ne kadar iyi düzenlediğini etkileyebilir.
Kendini gözlemlemek ve içindeki çocukla temasa geçmek iyileşmene yardımcı olabilir ancak bir süre kendini ebeveynlerinden uzaklaştırman da gerekebilir.
Duygusal olarak ulaşılabilir olmayan bir ebeveynin etkisinin sağlığını olumsuz yönde etkilemeye devam ettiğini düşünüyorsan, bir ruh sağlığı uzmanıyla konuşmak yardımcı olabilir.